بشر از سپیده‌دم تمدن‌ها، بخت و لطف سرنوشت را ستوده است، که در یونان باستان با الهه تایخه (Τύχη) و در روم باستان — با الهه فورتونا مرتبط بود.
نام الهه دوم امروزه برای همه آشناست و می‌توان آن را معادل معنایی (تقریباً مترادف) واژه‌های «بخت» و «سرنوشت» دانست.
فورتونا و چرخ او
واژه «فورتونا» ریشه در زبان لاتین باستان دارد و به‌معنای دقیق کلمه «سرنوشت» است. در ابتدا، این واژه با آیین پرستش الهه فورتونا مرتبط بود که مدت‌ها پیش از شکوفایی امپراتوری روم، احتمالاً در منطقه لاتزیوم میان قبایل ایتالیک، در دوره‌ای میان قرن دهم تا هفتم پیش از میلاد پدید آمد.
این احتمال وجود دارد که لاتین‌ها پیش از مهاجرت به شبه‌جزیره ایتالیا، این آیین را ستوده و با خود به آنجا آورده باشند. اگرچه شواهد مستقیمی در دست نیست، اما مشخص است که فورتونا در روم باستان از قرن ششم پیش از میلاد پرستش می‌شد. گواه این امر، معبد باستانی است که میان سال‌های ۵۷۸ تا ۵۳۴ پیش از میلاد توسط ششمین پادشاه روم، سرویس تولیوس، در کرانه رود تیبر ساخته شد.
در آغاز، کشاورزان فورتونا را پرستش می‌کردند و هر سال در تاریخ ۲۴ ژوئن جشن Fortis Fortunae را برگزار می‌نمودند. باور بر این بود که لطف الهه شرایط مساعدی برای برداشت فراوان، شامل هوای خوب، باران‌های مناسب و طغیان رودها فراهم می‌کند. بعدها، دامداران نیز این آیین را پذیرفتند، زیرا رفاه آنان نیز به حاصلخیزی مراتع وابسته بود.
در همان دوره، در روم باستان الهه دیگری برای برداشت و باروری — سرس وجود داشت که باعث تردید درباره اصالت رومی آیین فورتونا می‌شود. به نظر می‌رسد این آیین از قبایل ایتالیک یا از یونانیان باستان وام گرفته شده و همزمان با اسطوره‌شناسی سنتی روم توسعه یافته است.
فورتونا در دوره روم متأخر
دقیقاً مشخص نیست که آیین فورتونا چه زمانی و چگونه در روم شکل گرفت، اما در دوره شکوفایی، محبوبیت او به‌عنوان الهه سرنوشت و بخت بسیار زیاد بود. در سراسر قلمرو امپراتوری روم باستان، هزاران قربانگاه و نیایشگاه به نام فورتونا، و ده‌ها هزار تصویر و نقش برجسته از او که در کاوش‌های باستان‌شناسی کشف شده‌اند، وجود دارد.
چهره الهه سرنوشت روی سکه‌های باستانی، وسایل خانگی، مصنوعات دستی و محراب‌های خانگی نقش بسته بود. از نظر تعداد پیروان، فورتونا با مرکوری — الهه ثروت، تجارت و سود — قابل مقایسه بود.
شایان ذکر است که فورتونا بخشی از آیین پرستش امپراتوران رومی تحت عنوان Fortuna Augusta بود. او به‌ویژه در سال ۱۹ پیش از میلاد، پس از بازگشت پیروزمندانه اکتاویان آگوستوس از شرق، مورد احترام قرار گرفت.
الهه غالباً با شاخ فراوانی (cornucopia) و چرخی نمادین به تصویر کشیده می‌شد و در کنار او تجسم‌های دیگری مانند Felicitas (سعادت)، Hilaritas (شادی)، Concordia (همدلی) و Fides (وفاداری) قرار داشتند. از قرن اول میلادی، فورتونا به‌کرات در کنار ایزیس — الهه زنانگی و مادری — به تصویر کشیده می‌شد.
علاوه بر معبد باستانی سرویس تولیوس در کرانه تیبر که در قرن ششم پیش از میلاد ساخته شد، بعدها معابد باشکوه دیگری نیز به افتخار فورتونا بنا گردیدند. از جمله، معبد Fortuna Primigenia در سال ۱۹۴ پیش از میلاد، معبد Fortuna Equestris در سال ۱۸۰ پیش از میلاد، و معبد «بخت امروز» (Fortuna Huiusce Diei) در سال ۱۰۱ پیش از میلاد ساخته شدند.
شهرت الهه سرنوشت حتی پس از سقوط امپراتوری روم نیز پابرجا ماند. آیین او در سراسر اروپای غربی گسترش یافت و به‌شکل غیررسمی در سراسر قرون وسطی ادامه یافت. حتی در دوران جدید نیز نام او فراموش نشد — در سال ۱۸۵۲، یک سیارک تازه کشف‌شده به نام فورتونا نام‌گذاری شد.
امروزه، واژه «فورتونا» بیشتر با مفهوم بخت و سرنوشت مرتبط است تا با الهه روم باستان. چرخ بخت (رولت) به‌عنوان نمادی آشنا در هر کازینو شناخته می‌شود و اصطلاح «فرزند فورتونا» به فردی اشاره دارد که در همه امور خوش‌شانس است.
با وجود عصر دیجیتال، بسیاری از مردم جهان هنوز بیش از منطق و محاسبه دقیق، به بخت و اقبال تکیه می‌کنند. به نظر می‌رسد اصطلاح «سپردن خود به فورتونا» هرگز کهنه نخواهد شد، حتی اگر امروزه نقش این الهه را اغلب مولد اعداد تصادفی ایفا کند.