Човештвото ја почитувало среќата и милоста на судбината уште од зората на цивилизациите. Во античка Грција тие биле поврзувани со божицата Тиха (Τύχη), а во антички Рим — со божицата Фортуна.
Името на втората денес е познато на сите и може да се смета за смислена аналогија (речиси синоним) на зборовите „среќа“ и „судбина“.
Фортуна и нејзиното тркало
Зборот „фортуна“ потекнува од латинскиот јазик и буквално значи „судбина“. Првично бил поврзан со култот на Фортуна, кој се појавил многу пред подемот на Римската империја, веројатно во Лацио, меѓу италските племиња, во периодот од X до VII век пред нашата ера.
Можно е Латините да го почитувале овој култ уште пред преселбата на Апенинскиот Полуостров, носејќи ја традицијата со себе. Иако нема директни докази, сигурно е дека Фортуна била почитувана во античкиот Рим уште во VI век пред нашата ера. Потврда за тоа е древниот храм изграден од шестиот римски крал Сервиј Тулиј на брегот на реката Тибар помеѓу 578 и 534 година пред нашата ера.
На почетокот, Фортуна ја почитувале земјоделците, кои секоја година на 24 јуни го славеле празникот Fortis Fortunae. Се верувало дека милоста на божицата носи поволни услови за богата жетва: добро време, дождови и поплави на реките. Подоцна, оваа традиција ја прифатиле и сточарите, бидејќи нивниот просперитет исто така зависел од плодноста на пасиштата.
Во исто време во Рим веќе постоела божицата на жетвата и плодноста — Церера, што предизвикува сомнеж околу римското потекло на култот на Фортуна. Најверојатно, овој култ бил преземен од италските племиња или од античките Грци и се развивал паралелно со традиционалната римска митологија.
Подоцна римска Фортуна
Не е познато точно кога и како започнал култот на Фортуна во Рим, но во времето на нејзиниот врв, популарноста на божицата на судбината и среќата била огромна. Низ целата територија на поранешната Римска империја се пронајдени илјадници олтари и капели посветени на Фортуна, како и десетици илјади слики и гравури откриени при археолошки ископувања.
Ликот на божицата на судбината бил прикажан на антички монети, домашни предмети, занаетчиски производи и домашни олтари. Според бројот на верници, Фортуна можела да се спореди со богот Меркур — бог на богатството, трговијата и добивката.
Вреди да се спомене дека Фортуна била дел од култот кон римските императори под името Fortuna Augusta. Особено била почитувана во 19 година пред нашата ера — по триумфалното враќање на Октавијан Август од Исток.
Божицата често била прикажувана со рог на изобилството и тркало, опкружена со други персонификации: Felicitas (среќа), Hilaritas (радост), Concordia (слога) и Fides (верност). Од I век по нашата ера, Фортуна често се прикажувала заедно со Изида — божицата на женственоста и мајчинството.
Освен античкиот храм на Сервиј Тулиј на брегот на Тибар од VI век пред нашата ера, подоцна биле изградени и други величествени храмови посветени на Фортуна. Во 194 година пред нашата ера бил изграден храмот на Fortuna Primigenia, во 180 година пред нашата ера — храмот на Fortuna Equestris, а во 101 година пред нашата ера — храмот „Среќата на овој ден“ (Fortuna Huiusce Diei).
Славата на божицата на судбината продолжила и по падот на Римската империја. Култот се проширил низ цела Западна Европа и неофицијално опстанал низ целиот Среден век. Дури и во Новото време, таа не била заборавена — во 1852 година откриен астероид бил наречен во нејзина чест.
Денес зборот „фортуна“ почесто се поврзува со среќа и судбина отколку со античката римска божица. Тркалото на среќата (рулетка) е познат симбол во секое казино, а изразот „миленик на Фортуна“ означува личност која има среќа во сè.
И во дигиталната ера, многумина низ светот сè уште повеќе се потпираат на среќата отколку на здравиот разум и точните пресметки. Изразот „да ѝ се препуштиш на Фортуна“ веројатно никогаш нема да застарее, иако денес улогата на божицата често ја презема генератор на случајни броеви.