De mensheid vereerde al sinds het begin van de beschaving geluk en het gunstige lot, dat in het oude Griekenland werd geassocieerd met de godin Tyche (Τύχη) en in het oude Rome - met de godin Fortuna.
De naam van de laatste is vandaag de dag bij iedereen bekend en kan worden beschouwd als een betekenisvolle analogie (bijna synoniem) van de woorden "geluk" en "lot".
Fortuna en haar wiel
Het woord "fortuna" is van Romeinse oorsprong en betekent letterlijk "lot" in het Latijn. In eerste instantie werd het geassocieerd met de cultus van Fortuna, die ontstond lang voor de bloei van het Romeinse Rijk, vermoedelijk in Latium, onder de Italische volkeren, in de periode van de 10e tot de 7e eeuw v.Chr.
Het is mogelijk dat de Latijnen deze cultus al vereerden vóór hun migratie naar het Apennijns Schiereiland en de traditie met zich meebrachten. Er zijn geen onomstotelijke bewijzen, maar wel staat vast dat Fortuna in het oude Rome in de 6e eeuw v.Chr. werd vereerd. Een bewijs hiervan is een oude tempel, gebouwd door de zesde koning van Rome, Servius Tullius, aan de oevers van de Tiber, tussen 578 en 534 v.Chr.
In het begin werd Fortuna vereerd door boeren, die jaarlijks op 24 juni het feest Fortis Fortunae vierden. Men geloofde dat de welwillendheid van de godin bepalend was voor een rijke oogst: goed weer, regenval, en overstromingen. Later namen ook veehouders deze traditie over, omdat hun welvaart eveneens afhankelijk was van vruchtbare weiden.
In dezelfde periode kende het oude Rome al een eigen godin van de oogst en vruchtbaarheid — Ceres, wat twijfel oproept over de Romeinse oorsprong van Fortuna. Waarschijnlijk werd deze cultus overgenomen van de Italische volkeren of de oude Grieken en ontwikkelde hij zich parallel aan de traditionele Romeinse mythologie.
De latere Romeinse Fortuna
Wanneer en hoe de cultus van Fortuna precies in het oude Rome ontstond, is niet met zekerheid te zeggen, maar in haar bloeiperiode was de populariteit van de godin van het lot en geluk enorm. Over het hele voormalige Romeinse Rijk zijn duizenden altaren en kapellen gevonden, gewijd aan Fortuna, evenals tienduizenden afbeeldingen en gravures, opgegraven tijdens archeologische onderzoeken.
Het gezicht van de godin van het lot verscheen op oude munten, huishoudelijke voorwerpen, ambachtelijke producten en huisaltaren. Qua aantal aanhangers kon Fortuna zich meten met Mercurius — de god van rijkdom, handel en winst.
Het is ook vermeldenswaardig dat Fortuna deel uitmaakte van de cultus van de Romeinse keizers onder de naam Fortuna Augusta. Ze kreeg speciale verering in het jaar 19 v.Chr. — na de triomfantelijke terugkeer van Octavianus Augustus uit het Oosten.
De godin werd vaak afgebeeld met een hoorn des overvloeds en een wiel, omringd door andere personificaties: Felicitas, Hilaritas, Concordia, Fides. Vanaf de 1e eeuw n.Chr. werd Fortuna vaak samen met Isis afgebeeld — de godin van vrouwelijkheid en moederschap.
Naast de oude tempel van Servius Tullius aan de Tiber uit de 6e eeuw v.Chr., werden later nog andere indrukwekkende tempels aan Fortuna gewijd. In 194 v.Chr. werd de tempel van Fortuna Primigenia gebouwd, in 180 v.Chr. de tempel van Fortuna Equestris, en in 101 v.Chr. de tempel genaamd “Het geluk van deze dag”.
De bekendheid van de godin van het lot bleef bestaan na de val van het Romeinse Rijk. De cultus verspreidde zich over West-Europa en bleef onofficieel voortbestaan gedurende de hele middeleeuwen. Ook in de moderne tijd werd de naam geëerd — in 1852 werd een asteroïde naar haar vernoemd.
Tegenwoordig wordt het woord "fortuna" meestal niet meer geassocieerd met de Romeinse godin, maar met geluk en lot. Het rad van fortuin (roulette) is een vast onderdeel in elk casino, en de uitdrukking “gelukskind” (een favoriet van Fortuna) staat symbool voor een persoon die overal succes heeft.
Ondanks het digitale tijdperk vertrouwen nog steeds veel mensen wereldwijd meer op geluk dan op gezond verstand en nauwkeurige berekening. De uitdrukking “het lot vertrouwen” zal waarschijnlijk nooit verouderen, hoewel de rol van de godin vandaag de dag vaak wordt gespeeld door een randomizer of een generator van pseudo-willekeurige getallen.