
Η ανθρωπότητα, από την αυγή των πολιτισμών, λάτρευε την τύχη και την εύνοια της συγκυρίας, που στην αρχαία Ελλάδα προσωποποιούνταν από τη θεά Τύχη και στη Ρώμη από τη θεά Φορτούνα.
Το δεύτερο όνομα είναι σήμερα γνωστό σε όλους και μπορεί να θεωρηθεί ως σημασιολογικό ανάλογο (σχεδόν συνώνυμο) των λέξεων «τύχη» και «μοίρα».
Η Φορτούνα και ο τροχός της
Η λέξη «φορτούνα» είναι λατινικής προέλευσης και κυριολεκτικά σημαίνει «μοίρα». Αρχικά συνδεόταν με τη λατρεία της Φορτούνας, η οποία εμφανίστηκε πολύ πριν από την ακμή της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, πιθανότατα στο Λάτιο, μεταξύ των Ιταλικών φυλών, από τον 10ο έως τον 7ο αιώνα π.Χ.
Δεν αποκλείεται οι Λατίνοι να λάτρευαν αυτή τη θεότητα πριν από τη μετανάστευσή τους στην Ιταλική χερσόνησο, φέρνοντας μαζί τους την παράδοση. Αν και δεν υπάρχουν αδιάσειστα στοιχεία, είναι γνωστό ότι ήδη από τον 6ο αιώνα π.Χ. η Φορτούνα λατρευόταν στη Ρώμη. Αυτό αποδεικνύεται από έναν αρχαίο ναό που χτίστηκε από τον έκτο βασιλιά της Ρώμης, Σέρβιο Τύλλιο (Servius Tullius), στις όχθες του ποταμού Τίβερη, μεταξύ των ετών 578 και 534 π.Χ.
Αρχικά, η Φορτούνα λατρευόταν από τους γεωργούς, οι οποίοι γιόρταζαν ετησίως το φεστιβάλ Fortis Fortunae στις 24 Ιουνίου. Πίστευαν ότι η εύνοια της θεάς έφερνε ευνοϊκές συνθήκες για πλούσια σοδειά: καλό καιρό, βροχοπτώσεις και πλημμύρες ποταμών. Αργότερα, οι βοσκοί υιοθέτησαν επίσης αυτή τη λατρεία, καθώς η ευημερία τους εξαρτιόταν από τη γονιμότητα των βοσκοτόπων.
Την ίδια εποχή στη Ρώμη λατρευόταν ήδη η θεά της γονιμότητας και της συγκομιδής, η Δήμητρα (Cerēs), γεγονός που γεννά αμφιβολίες για τη ρωμαϊκή προέλευση της λατρείας της Φορτούνας. Πιθανότερο είναι ότι η λατρεία αυτή προήλθε από τους Ιταλούς ή τους αρχαίους Έλληνες και εξελίχθηκε παράλληλα με την παραδοσιακή ρωμαϊκή μυθολογία.
Η ύστερη ρωμαϊκή Φορτούνα
Δεν είναι γνωστό πότε ακριβώς εμφανίστηκε η λατρεία της Φορτούνας στη Ρώμη, αλλά στην ακμή της η δημοτικότητά της ήταν τεράστια. Σε όλη την επικράτεια της πρώην Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας έχουν βρεθεί χιλιάδες βωμοί και παρεκκλήσια αφιερωμένα στη Φορτούνα, καθώς και δεκάδες χιλιάδες εικόνες και χαράγματα από αρχαιολογικές ανασκαφές.
Η μορφή της θεάς εμφανιζόταν σε αρχαία νομίσματα, οικιακά αντικείμενα, έργα χειροτεχνίας και οικιακούς βωμούς. Σε αριθμό πιστών, η Φορτούνα μπορούσε να συγκριθεί με τον Ερμή (Mercurius), τον θεό του εμπορίου, του πλούτου και του κέρδους.
Η Φορτούνα αποτελούσε μέρος της αυτοκρατορικής λατρείας με την ονομασία Fortuna Augusta, και έτυχε ιδιαίτερης τιμής το έτος 19 π.Χ., μετά την νικηφόρα επιστροφή του Οκταβιανού Αυγούστου (Octavianus Augustus) από την Ανατολή.
Συχνά απεικονιζόταν με ένα κέρας της Αμάλθειας και έναν τροχό, περιτριγυρισμένη από προσωποποιήσεις όπως η Felicitas, η Hilaritas, η Concordia και η Fides. Από τον 1ο αιώνα μ.Χ. απεικονιζόταν συχνά μαζί με την Ίσιδα (Isis), τη θεά της θηλυκότητας και της μητρότητας.
Εκτός από τον αρχαίο ναό που χτίστηκε από τον Σέρβιο Τύλλιο στις όχθες του Τίβερη τον 6ο αιώνα π.Χ., χτίστηκαν αργότερα και άλλοι μεγαλοπρεπείς ναοί αφιερωμένοι στη Φορτούνα. Ανάμεσά τους, το Ιερό της Fortuna Primigenia (Sanctuary of Fortuna Primigenia) το 194 π.Χ., ο ναός της Fortuna Equestris (Aedes Fortunae Equestris) το 180 π.Χ. και ο ναός «Η τύχη της σημερινής ημέρας» (Fortuna Huiusce Diei) το 101 π.Χ.
Η λατρεία της Φορτούνας επιβίωσε και μετά την πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, συνεχίζοντας άτυπα σε όλη τη μεσαιωνική περίοδο στη Δυτική Ευρώπη. Στους νεότερους χρόνους, το 1852, ένας αστεροειδής πήρε το όνομά της προς τιμήν της θεάς.
Σήμερα, η λέξη «φορτούνα» συνδέεται περισσότερο με την «τύχη» και τη «μοίρα» παρά με τη ρωμαϊκή θεότητα. Ο «τροχός της τύχης» (ρουλέτα) είναι σύμβολο κάθε καζίνο, και η φράση «παιδί της τύχης» χαρακτηρίζει κάποιον που η τύχη τον συνοδεύει σε όλα.
Παρά την εποχή της ψηφιακής τεχνολογίας, πολλοί άνθρωποι σε όλο τον κόσμο εξακολουθούν να εμπιστεύονται περισσότερο την τύχη παρά τη λογική και τους ακριβείς υπολογισμούς. Η έκφραση «να εμπιστεύεσαι τη Φορτούνα» φαίνεται ότι δεν θα παλιώσει ποτέ — αν και σήμερα ο ρόλος της θεάς συχνά παίζεται από έναν γεννήτορα τυχαίων αριθμών.